डॉ. आशा अशोक ब्राह्मणे आदर्श शिक्षिका (बी. एम. सी.) मढ मराठी मुंबई पब्लिक स्कूल
मुंबई प्रतिनिधी प्रबोधिनी न्युज नेटवर्क – ऑनलाइन शिक्षण हे आजच्या युगातील एक अपरिहार्य साधन बनले आहे. तंत्रज्ञानाच्या प्रगतीने शिक्षणाच्या पद्धतीत आमूलाग्र बदल घडवून आणले आहे. विशेषतः कोविड-19 महामारीच्या काळात ऑनलाइन शिक्षणाचे महत्त्व सर्वांच्या लक्षात आले. या काळात विद्यार्थी आणि शिक्षकांनी नवीन पद्धतीने शिक्षण घेण्याची आणि देण्याची आव्हानं स्विकारली.
या लेखात आपण ऑनलाइन शिक्षणाचे फायदे आणि त्याची अपरिहार्यता यावर चर्चा करणार आहोत. शिक्षणाची सुलभता, उपलब्धता, लवचिकता आणि विविधता यामुळे ऑनलाइन शिक्षणाने शाळा आणि कॉलेजमध्ये नव्या संधी निर्माण केल्या आहेत.
विद्यार्थ्यांचे व्यक्तिशील शिक्षण, संकटकालीन परिस्थितीत शिक्षणाचे सातत्य, शिक्षणातील असमानता कमी करणे आणि सतत शिकण्याच्या संधी यांमुळे ऑनलाइन शिक्षणाचे महत्त्व वाढत आहे. डिजिटल लायब्ररीज, व्हिडिओ लेक्चर्स, सिम्युलेशन्स आणि शैक्षणिक अॅप्सच्या माध्यमातून शिक्षण अधिक प्रभावी आणि आकर्षक बनले आहे.
या लेखाच्या माध्यमातून आपण ऑनलाइन शिक्षणाच्या विविध पैलूंचा अभ्यास करणार आहोत आणि त्याच्या भविष्याची दिशा काय असू शकते यावर विचार करणार आहोत. समाजातील प्रत्येक घटकाने, विशेषतः शिक्षकांनी आणि पालकांनी, या नवीन तंत्रज्ञानाचा योग्य वापर करून विद्यार्थ्यांना एक उज्ज्वल भविष्य घडवण्यासाठी सहकार्य करावे हीच अपेक्षा आहे. म्हणून हा लेख प्रपंच मी इथे मांडत आहे.
ऑनलाइन शिक्षणाचे महत्त्व आणि अपरिहार्यता यांवर विचार करताना, आपल्याला अनेक सकारात्मक आणि काही आव्हानात्मक मुद्दे दिसून येतात. कोविड-19 महामारीच्या काळात ऑनलाइन शिक्षणाने शिक्षणाच्या पद्धतीत किती क्रांतिकारक बदल घडवू शकतात हे स्पष्ट केले आहे.
*ऑनलाइन शिक्षणाचे फायदे:*
**सुलभता आणि उपलब्धता**: इंटरनेट आणि डिजिटल साधनांच्या माध्यमातून विद्यार्थ्यांना कोणत्याही ठिकाणाहून आणि कोणत्याही वेळी शिक्षण घेता येते. हे विशेषतः ग्रामीण आणि दुर्गम भागातील विद्यार्थ्यांसाठी फायदेशीर आहे.
**लवचिकता**: विद्यार्थी आपला अभ्यासक्रम त्यांच्या सोयीनुसार पार पाडू शकतात. यामुळे काम करणाऱ्या व्यक्तींना किंवा इतर जबाबदाऱ्या असलेल्या विद्यार्थ्यांना शिक्षण घेणे सुलभ होते.
**वैविध्यपूर्ण शिक्षण साधने**: व्हिडिओ लेक्चर्स, ऑडिओ क्लिप्स, ई-बुक्स, सिम्युलेशन्स, आणि इंटरेक्टिव्ह सॉफ्टवेअर यांसारख्या साधनांचा वापर करून शिकवण्याच्या पद्धतीत नाविन्य आणता येते. हे शिक्षण अधिक आकर्षक आणि प्रभावी बनवते.
**व्यक्तिगत शिक्षण**: प्रत्येक विद्यार्थ्याच्या क्षमतानुसार आणि गरजांनुसार शिक्षण सामग्री तयार केली जाऊ शकते. वैयक्तिक शिकवणी आणि प्रगतीसाठी ऑनलाइन प्लॅटफॉर्म्स उपयुक्त ठरतात.
*आव्हाने:*
**तांत्रिक समस्या**: सर्वांना इंटरनेट आणि तंत्रज्ञानाची उपलब्धता नाही. विशेषतः ग्रामीण भागातील विद्यार्थ्यांना या सुविधांचा अभाव भासतो.
**शिकण्याच्या पद्धतीत बदल**: पारंपारिक शिक्षण पद्धतीतून ऑनलाइन शिक्षणाकडे वळताना विद्यार्थ्यांना आणि शिक्षकांना काही काळ लागतो. या प्रक्रियेत काही वेळा शिक्षणाची गुणवत्ता कमी होऊ शकते.
**समाजिक आणि भावनिक परिणाम**: शाळा आणि कॉलेजमधील शिक्षण हे केवळ शैक्षणिक शिक्षण देण्यापुरते मर्यादित नसून, त्यातून समाजिक कौशल्ये आणि भावनिक बंध निर्माण होतात. ऑनलाइन शिक्षणामुळे या घटकांची कमी होण्याची शक्यता असते.
*भविष्यातील दिशा:*
ऑनलाइन शिक्षणाचे फायदे आणि आव्हाने दोन्ही लक्षात घेता, भविष्यात या दोन्ही प्रकारच्या शिक्षण पद्धतींचा संगम होणे गरजेचे आहे. हायब्रिड शिक्षण पद्धती, ज्यात पारंपारिक आणि ऑनलाइन शिक्षणाचा समन्वय साधला जाईल, यामुळे विद्यार्थ्यांना अधिक व्यापक आणि समृद्ध शिक्षण मिळेल.
शिक्षकांनी आणि पालकांनी या नवीन तंत्रज्ञानाचा योग्य वापर करून विद्यार्थ्यांना तंत्रज्ञानस्नेही बनविणे आणि त्यांना आगामी भविष्यासाठी तयार करणे आवश्यक आहे. तंत्रज्ञानाचा उपयोग करून शिक्षणाच्या असमानता कमी करता येतील आणि प्रत्येक विद्यार्थ्याला गुणवत्तापूर्ण शिक्षण मिळवता येईल.
शेवटी, ऑनलाइन शिक्षणाचे महत्त्व आणि अपरिहार्यता मान्य करून, आपण त्याच्या प्रभावी वापरासाठी प्रयत्नशील राहणे आवश्यक आहे. यामुळेच शिक्षणाचा सर्वसमावेशक विकास होऊ शकतो आणि एक शाश्वत आणि प्रगतिशील समाज निर्माण होऊ शकतो.
